Hoe verder we kijken, hoe verder terug in de tijd we gaan, ja, maar we hoeven de blik niet op de hemel te richten om het verleden te zien. Hoe zei William Faulkner het ook al weer? The past is never dead. It’s not even past.
Daaraan herinnerde de film 45 Years me nog maar weer eens. Daarin valt vlak voor de viering van hun 45-jarig huwelijk bij een echtpaar een brief op de deurmat. Het lichaam van de vijftig jaar daarvoor in een gletsjerspleet gevallen vriendin van de echtgenoot blijkt te zijn gevonden. Door de opwarming van de aarde en het smelten van de gletsjers is het door het ijs geconserveerd en nog even jong als destijds aan de oppervlakte gekomen.
Terwijl de voorbereidingen voor het feest zo goed en zo kwaad als dat gaat doorgaan, legt dit nieuws iets in het huwelijk bloot. Maar wat precies? Dat wij de mensen, zelfs hen met wie wij ons leven delen, altijd slechts ten dele kennen? Dat er ruimten in de geest, ziel en herinnering van de ander zijn die voor ons afgesloten en onbereikbaar blijven? Dat wij op onze schouders de last moeten dragen van de ontelbare paden die ons leven in had kunnen slaan? Met alle spijt, pijn, wroeging en lijdzaamheid die daarbij hoort? Dat, kortom, het verleden nooit dood is and not even past?
Het is een prachtig motief in de film en literatuur, dat moment waarop dat inzicht in al zijn schoonheid en wreedheid tegelijk aan ons wordt geopenbaard. Inderdaad, zoals het aan het oppervlak komen van een lijk in het ijs.
We kenden het al uit bijvoorbeeld The Dead, de film van John Huston uit 1987, naar het gelijknamige verhaal van James Joyce. Waarin dit maal de echtgenote op het einde van verhaal en film haar man vertelt over de dood van een jeugdliefde van haar, waarna zich een zelfde kantelmoment voordoet en hij tot een gelijksoortig inzicht komt.
De wisseling van man en vrouw is niet de enige spiegeling in The Dead en 45 Years, Waar de geest uit het verleden bij Joyce en Huston pas op het allerlaatste moment zijn opwachting maakt, daar wordt de brief al in de eerste scène bij het echtpaar bezorgd. En dat is, naar mijn mening, ook meteen het enige zwakke punt van de film. Wij hebben als kijker niet de tijd gekregen om de man, gespeeld door Tom Courtenay, te leren kennen voor de brief hem, haar en hun relatie aan het wankelen bracht. Je zou ook kunnen zeggen dat de regisseur misschien iets te snel partij voor de echtgenote kiest. Een prachtige rol overigens van Charlotte Rampling, die (zou het toeval zijn?) na zoveel jaren zo maar opeens uit het ijs tevoorschijn gekomen lijkt te zijn.
Hoe luidt ook al weer die laatste regel uit het verhaal van Joyce? His soul swooned slowly as he heard the snow falling faintly through the universe and faintly falling, like the descent of their last end, upon all the living and the dead. Sneeuw en ijs. Waar de sneeuw bij de een het graf van de gestorven jeugdliefde toedekt, daar smelt het ijs bij de ander en legt zo het graf van de jeugdliefde bloot.
IJs en smeltwater. Zo zijn we toch weer bij Mars terecht gekomen.