Hoewel dit stukje over schrijven gaat, begin ik eerst met een zijstapje naar de muziek. Een rust is daar een teken dat wordt gebruikt om een stilte aan te geven. De zanger houdt zijn mond, de pianist haalt zijn handen van de toetsen, de violist zijn strijkstok van de snaren: de muziek houdt even de adem in. Om het einde van een frase of thema aan te geven, om een ritmisch accent aan te brengen, spanning te creëren of juist ontspanning. In het schrift kennen we diezelfde tekens ook. Niet zo geformaliseerd misschien als in de muzieknotatie, maar met dezelfde betekenissen en functies. Alleen zijn we ons daar maar matig van bewust.
Laat ik beginnen met die rust-tekens, met een korte of langere duur, op een rijtje te zetten. Hoewel wat discutabel, plaats ik toch de spatie als rust-teken met de kortste duur bovenaan de rij. Het volgende teken is de komma, dat een iets langer durende pauze aangeeft. Weinig gebruikt maar hier wel op zijn plaats is de puntkomma, die, de naam zegt het al, het midden houdt tussen de punt en de komma. Volgt nu dan automatisch de punt? Nee, een eigenwijs streepje heeft zich tussen de punt en de komma weten te dringen. Ik heb het dan niet over het koppel- of afbreekteken, het korte liggende streepje, maar over het gedachtestreepje, de langere variant, te gebruiken om een nieuwe, onverwachte gedachte binnen de zin te markeren. Daarna pas volgt de punt.
Maar hiermee is ons instrumentarium nog niet op. Wij beschikken nog over de nieuwe alinea, waarbij u na het beëindigen van een zin op de ene regel, de volgende zin op een nieuwe regel begint, al dan niet voorafgegaan door enkele posities in te springen. Hoewel dit tegenwoordig bijna automatisch gepaard gaat met het inlassen van een witregel, zeker online, zoals in dit stukje, hoeft dit niet. Het heeft ook wel degelijk een verschillend effect; ik zal u dat zo laten zien. De witregel krijgt bij mij dan ook een aparte vermelding, na de alinea en voor de nieuwe pagina, die op zijn beurt weer gevolgd wordt door het nieuwe hoofdstuk.
Hoewel ik dit onderwerp eerder al in mijn cursussen heb behandeld, kwam ik daar nu weer op door de laatste regels van mijn vorige blogpost Volgend jaar in Holysloot. Die luiden als volgt:
De zon brandt. Over de Nieuwe gouw gaat het, de Poppendammergouw, de Aandammergouw, Verwacht hier geen fantasie. Waterland is simpel.
Net als het leven. Soms.
Toen ik dit schreef, heb ik lang stilgestaan bij dit aspect: de keuze van het rustteken. Zowel die tussen de zinnetjes ‘Waterland is simpel’ en ‘Net als het leven’ als die tussen de zinnetjes ‘Net als het leven’ en ‘Soms’. Ik had hier de keus tussen de spatie, de komma, de punt, de nieuwe alinea en de witregel. Ik zal u laten zien wat het verschil is in effect.
- De zon brandt. Over de Nieuwe gouw gaat het, de Poppendammergouw, de Aandammergouw, Verwacht hier geen fantasie. Waterland is simpel, net als het leven soms.
2. De zon brandt. Over de Nieuwe gouw gaat het, de Poppendammergouw, de Aandammergouw, Verwacht hier geen fantasie. Waterland is simpel, net als het leven. Soms.
3. De zon brandt. Over de Nieuwe gouw gaat het, de Poppendammergouw, de Aandammergouw, Verwacht hier geen fantasie. Waterland is simpel. Net als het leven soms.
4. De zon brandt. Over de Nieuwe gouw gaat het, de Poppendammergouw, de Aandammergouw, Verwacht hier geen fantasie. Waterland is simpel. Net als het leven, soms.
5. De zon brandt. Over de Nieuwe gouw gaat het, de Poppendammergouw, de Aandammergouw, Verwacht hier geen fantasie. Waterland is simpel.
Net als het leven soms.
6. De zon brandt. Over de Nieuwe gouw gaat het, de Poppendammergouw, de Aandammergouw, Verwacht hier geen fantasie. Waterland is simpel.
Net als het leven, soms.
7. De zon brandt. Over de Nieuwe gouw gaat het, de Poppendammergouw, de Aandammergouw, Verwacht hier geen fantasie. Waterland is simpel.
Net als het leven. Soms.
8. De zon brandt. Over de Nieuwe gouw gaat het, de Poppendammergouw, de Aandammergouw, Verwacht hier geen fantasie. Waterland is simpel net als het leven.
Soms.
9. De zon brandt. Over de Nieuwe gouw gaat het, de Poppendammergouw, de Aandammergouw, Verwacht hier geen fantasie. Waterland is simpel, net als het leven.
Soms.
10. De zon brandt. Over de Nieuwe gouw gaat het, de Poppendammergouw, de Aandammergouw, Verwacht hier geen fantasie. Waterland is simpel. Net als het leven.
Soms.
11. De zon brandt. Over de Nieuwe gouw gaat het, de Poppendammergouw, de Aandammergouw, Verwacht hier geen fantasie. Waterland is simpel.
Net als het leven soms.
12. De zon brandt. Over de Nieuwe gouw gaat het, de Poppendammergouw, de Aandammergouw, Verwacht hier geen fantasie. Waterland is simpel.
Net als het leven, soms.
13. De zon brandt. Over de Nieuwe gouw gaat het, de Poppendammergouw, de Aandammergouw, Verwacht hier geen fantasie. Waterland is simpel.
Net als het leven. Soms.
14. De zon brandt. Over de Nieuwe gouw gaat het, de Poppendammergouw, de Aandammergouw, Verwacht hier geen fantasie. Waterland is simpel.
Net als het leven.
Soms.
15. De zon brandt. Over de Nieuwe gouw gaat het, de Poppendammergouw, de Aandammergouw, Verwacht hier geen fantasie. Waterland is simpel.
Net als het leven.
Soms.
16. De zon brandt. Over de Nieuwe gouw gaat het, de Poppendammergouw, de Aandammergouw, Verwacht hier geen fantasie. Waterland is simpel.
Net als het leven.
Soms.
Ik geef toe dat ik ze bij het schrijven niet alle zestien (misschien vergeet ik er hierboven nog wel een paar) zo op een rijtje heb gezet en heb uitgeprobeerd, maar een aantal wel. Uiteindelijk viel mijn keus op nummer 13. Omdat die precies de juiste pauze tussen het eerste en het tweede zinnetje en tussen het tweede en het derde zinnetje gaf. De juiste pauze en het juiste effect. De juiste rust. Stilte. Waarin u kunt lezen wat er niet geschreven staat. Maar wel aanwezig is.
En is dat niet prachtig? Dat je iets kunt zeggen door je mond te houden? Betekenis te geven door stil te zijn?
Ik vind van wel.
Overigens ben ik benieuwd of u wellicht voor een andere optie had gekozen. Ik hoor het graag.